Ελευθεροστομία στο εφηβικό βιβλίο

Δε λογοκρίνω την ελευθεροστομία των χάρτινων ηρώων μου, διότι πιστεύω ότι δεν υπάρχουν «κακές» λέξεις αλλά κακοί άνθρωποι μόνο.

Παρατηρείται στους ενήλικες μία «ευαισθησία» ως προς τις «κακές» λέξεις που εντοπίζουν μέσα σε ένα εφηβικό βιβλίο, αν και οι έφηβοι τις χρησιμοποιούν κατά κόρον στους διαλόγους τους. Όμως ένα καλό λογοτεχνικό βιβλίο πρέπει, εκτός των άλλων, να έχει και φυσικούς διαλόγους, το οποίο σημαίνει ότι ένα σύγχρονο εφηβικό βιβλίο μοιραία θα έχει και «κακές» λέξεις. Επιπλέον, όταν οι διάλογοι είναι πειστικοί, ο αναγνώστης ταυτίζεται καλύτερα με τον ήρωα του βιβλίου. Και βέβαια ένα βιβλίο που είναι πειστικό και που με τους ήρωές του ταυτίζεται ο αναγνώστης αυξάνει και το ενδιαφέρον του. Και ξέρουμε πόσο δύσκολο είναι να τραβήξουμε το ενδιαφέρον ενός έφηβου προς τη λογοτεχνία...

Μήπως οι γραπτές «κακές» λέξεις είναι... πιο κακές από τις προφορικές «κακές»;

Ίσως οι ενήλικοι να φοβούνται ότι ο έφηβος, βλέποντάς τες γραμμένες σε ένα λογοτεχνικό βιβλίο, θεωρήσει ότι του επιτρέπεται πλέον να τις χρησιμοποιήσει και μπροστά τους. Φόβος αδικαιολόγητος, μια και οι ψυχολόγοι σε όλον τον κόσμο λένε ότι γενικά το παιδί μπορεί να ταυτίζεται με κάποιον χάρτινο ήρωα αλλά δεν υιοθετεί πράξεις ή φρασεολογία που δεν εγκρίνεται στο φυσικό του περιβάλλον. Προσωπικά δεν έχω πει «κακές» λέξεις στη ζωή μου — ούτε καν ως έφηβη. Και τα παιδιά μου, αγόρια, σεβάστηκαν πάντα τον τρόπο ομιλίας μου, παρ’ όλο που στο δικό τους περιβάλλον, το ήξερα, μιλούσαν διαφορετικά.

Δεν υπάρχουν «κακές» λέξεις αλλά κακά λόγια μονάχα.

Στο νεανικό περιοδικό SCHOOLIGANS διάβασα γράμματα παιδιών με «κακές» λέξεις που κραύγαζαν αγάπη, απελπισία, όνειρα... Τα λάτρεψα αυτά τα παιδιά και δεν «κόλλησα» στις «κακές» λέξεις με τις οποίες πυροβολούν τον πουριτανισμό και καθωσπρεπισμό των ενηλίκων. Και ήταν, νομίζω, αυτά τα παιδιά που με ώθησαν να υιοθετήσω τη γλώσσα τους «απείραχτη» στο τελευταίο μου βιβλίο «Ψίθυροι αγοριών».

B.M.

-------------------------------------------------------------------------------
From: Maria Pirounaki
To: mastoriv@otenet.gr
Sent: Sunday, May 17, 2009 1:04 PM


Σχετικά με το θέμα της ελευθεροστομίας στη λογοτεχνία, θα χρησιμοποιήσω την 'δίκαιη' λέξη 'εξαρτάται'.Ως αναγνώστρια κυρίως, με έχει ξενίσει ένα νομίζω μυθιστόρημα γραμμένο στόν αφηγηματικό του λόγο από τον συγγραφέα, καθ'ολοκληρία σε ελευθεροστομία. Δεν θυμάμαι στοιχεία, θυμάμαι όμως ότι με είχε θυμώσει η βεβιασμένη εισαγωγή μου σε μια ατμόσφαιρα που δεν πετύχαινε την μέθεξή μου απλώς την αίσθηση του εγκλεισμού σε ένα δήθεν πρωτοποριακό έργο. Αντίθετα, το έργο της Β. Μάστορη 'Ψίθυροι αγοριών', ως αναγνώστρια μέ κέρδισε αμέσως και με κράτησε σε όλη την διάρκεια της ανάγνωσης σε μια θαυμαστή εναλλαγή σκέψεων και κυρίως συναισθημάτων. Πιστεύω είναι πολύτιμο χαρακτηριστικό ενός αναγνώσματος να εισάγει τους αναγνώστες σε μια διαγενεϊκή ενσυναίσθηση, με άλλα λόγια να σε βάζει στην θέση, στην οπτική και κυρίως στα συναισθήματα γονιών και κυρίως εφήβων αγοριών. Αν ένα 'εργαλείο' ήταν η αβίαστη κατά την άποψή μου ελευθεροστομία, καλώς και ήταν.Αλωστε, για όσους έχουν ή και έχουμε εύλογη έγνοια το κατά πόσο και το τι μαθαίνουν σε επίπεδο γλωσσικής παιδείας όσοι έφηβοι και όχι μόνο αναγνώστες, η αντίθεση μεταξύ άφηγηματικού κειμένου και διαλόγων μεταξύ των αγοριών, είναι άκρως αξιοποιήσιμη και εν πολλοίς ανεπίγνωστα ωφέλιμη.
Τέλος αναμένω με ενδιαφέρον σχόλια εφήβων γιατί πιστεύω ότι είναι άδικο να συζητάμε οι 'μεγάλοι' ερήμην τους για τους ίδιους, ακόμα και όταν το θέμα δεν είναι οι έφηβοι αλλά η ελευθεροστομία των εφήβων στην προκειμένη περίπτωση, στον γραπτό λόγο! Θέλω εν προκειμένω να δηλώσω οτι τα σχόλιά μου τα έγραψα ως ενήλικη αναγνώστρια,μέρος του κοινού που πιστεύω οτι απευθύνεται το συγκεκριμένο βιβλίο, εκτός των εφήβων.

Μαρία Πυρουνάκη-δρ Κοινωνικής Ψυχολογίας, Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
-----------------------------------------------------------------------------------
Ο/Η Ευγενία (Τζένη) Μακαριάδη. είπε...

Συμφωνώ με το σχόλιο του συγγραφέα Μάνου Κοντολέων. Αναρωτιέμαι εάν εκείνοι που απορρίπτουν μετά βδελυγμίας λογοτεχνικά κείμενα και βiβλία ως απορριπτέα γιατί σοκάρονται από "τολμηρές" λέξεις, θα διάβαζαν ή θα άφηναν τα παιδιά τους να διαβάσουν την Αγία Γραφή (βιβλ.28 Π.Διαθήκης-Άσμα Ασμάτων) όπου το κείμενο βρίθει τολμηρών σκηνών, καθώς και τολμηρής γλώσσας για τον έρωτα. Είναι γνωστό ότι το κείμενο αυτό κατέχει σπουδαία θέση στην παγκόσμια λυρική ποίηση.
Τώρα μακριά από τη γλώσσα των παιδιών μας φράσεις των θρησκευτικών μας βιβλίων όπως:..πορεύεσθε εις την γέενναν του πυρός μαζί με τον πατέρα σας τον διάβολο.... είναι επικατάρατος η ψυχή αμαρτωλού.. να είναι μετά του Ιούδα του προδότου και να βασανίζηται εις το πυρ το αιώνιον ητοιμασμένον τω διαβόλω.... κλπ... κλπ..

Ευγενία Μακαριάδη.

4 Μάϊος 2009 4:46 πμ

-------------------------------------------------------------------------------------
From: TSILIMENH TASOULA
To: Voula Mastori
Sent: Sunday, May 03, 2009 2:54 PM
Subject: Ελευθεροστομία στο εφηβικό βιβλίο

Η αθυροστομία ή η υιοθέτηση της γλώσσας των εφήβων από τους συγγραφείς είναι ένα ζήτημα που με απασχολεί ερευνητικά εδώ και καιρό. Αρκετοί συγγραφείς μού έχουν στείλει την άποψή τους για το ζήτημα που είναι γενικού ενδιαφέροντος ανεξάρτητα από το βιβλίο "Ψίθυροι αγοριών" της Β. Μάστορη. Τα στοιχεία της έρευνας αποδεικνύονται πολύ ενδιαφέροντα και θα ανακοινωθούν σε σχετικό συνέδριο στο ΑΠΘ στη Θεσσαλονίκη στις 22&23 Μαίου. Προς το παρόν παραθέτω κάποιες απόψεις κριτικών και θεωρητικών της λογοτεχνίας:
Ο Jeremy Hawthorn σημειώνει σχετικά με τη γλώσσα: «…φαίνεται ότι δεν υπάρχει μορφή χρήσης της γλώσσας που να είναι από τη φύση της ακατάλληλη για τη λογοτεχνία…».
Ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης για την κοπρολογία (coprology) σημειώνει: «..δεν πιστεύω ότι υπάρχουν "βωμολοχίες" ή "χυδαίες" λέξεις και εκφράσεις στο παιδικό βιβλίο οι οποίες θα μπορούσαν να επηρεάσουν αρνητικά τον χαρακτήρα του παιδιού. Φοβάμαι ότι η πρώτη αντίδραση του μέσου αναγνώστη στο διάβασμα ή άκουσμα λέξεων που "σοκάρουν" αδικεί τον συγγραφέα, που δεν θα ήθελε εκ των προτέρων να αποκλείσει από τις περιγραφές τα χαρακτηριστικά βιώματα ή καταστάσεις της παιδικής ηλικίας… Για να αποφεύγονται οι παρανοήσεις, πρέπει να εξετάζει κανείς κάτω από ποιες συνθήκες χρησιμοποιούνται τα "βρωμόλογα". Αν δε λάβει υπόψη του κανείς ποιος μιλά σε ποιο, πότε, πού και γιατί, τότε τα συμπεράσματα στα οποία θα καταλήξει θα είναι ελλιπή και παραπλανητικά».
Σύμφωνα πάλι με τον Μπαχτίν «ένα μυθοπλαστικό έργο είναι μια ενορχήστρωση πολλών γλωσσών (χαρακτήρες, αφηγητής, συγγραφέας)».

Τασούλα Τσιλιμένη-επίκουρος καθηγήτρια πανεπιστημίου Θεσσαλίας

-----------------------------------------------------------------------------------

From: Βίκυ Πάτσιου
Τo: Βούλα Μάστορη
Sent: Monday, April 27, 2009 10:19 PM

"Πιπέρι στο στόμα"! Συμφωνώντας και εγώ με την άποψη του Β. Ηλιόπουλου, του γνωστού συγγραφέα και εκπαιδευτικού, σχετικά με τη χρήση και την αξία της ελευθεροστομίας στα βιβλία για εφήβους, θα ήθελα να σημειώσω ότι οι μορφές που συνιστούν τους χαρακτήρες των λογοτεχνικών έργων δεν συγκροτούνται απλώς από ένα σύνολο λέξεων, αλλά αποτελούν παραστάσεις ανθρώπινων τύπων, στην περίπτωσή μας εφήβων, που μπορεί να συναντήσει κανείς στην πραγματική ζωή. Ως εκ τούτου η ρητορική των λόγων τους, μακριά από τη συμβατική σοφία της προληπτικής λογοκρισίας, μπορεί να αντιμετωπιστεί όχι τόσο ως ένα κειμενικό δεδομένο που θα πρέπει να προφυλαχθεί από την "ευτέλεια" της καθημερινότητας, όσο ως μια ευκαιρία να παρουσιαστούν όψεις της ανθρώπινης εμπειρίας όπως την αναπαριστά η γλώσσα των εφήβων.

Βίκυ Πάτσιου-Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών
--------------------------------------------------------------------------------------
From: Evagelakos Alekos
To: Voula Mastori
Sent: Wednesday, April 22, 2009 1:08 PM
Subject: ΕΛΕΥΘΕΡΟΣΤΟΜΙΑ


Σαν εκπαιδευτικός και σαν γονέας με ενδιαφέρει το πώς θα χτίσουμε σωστούς ανθρώπους στην κοινωνία. Χωρίς το ταξίδι μέσα από τη λογοτεχνία πώς θα δώσουμε θετικά μηνύματα στους εφήβους μας. Στα κορίτσια είναι πιο εύκολο διαβάζουν… τα αγόρια όμως; Πώς θα πείσεις έναν έφηβο να διαβάσει αν το βιβλίο δεν τον κεντρίζει δεν μιλάει τη «γλώσσα του». Κανείς δεν θα σταθεί στις «άσχημες λέξεις» αν το κείμενο είναι δυνατό και μιλάει στην ψυχή του. Κανείς έφηβος δεν θα υιοθετήσει ένα λεξιλόγιο που δεν χρησιμοποιεί αν αυτό φοβόμαστε. Όμως στην καθημερινότητά του, αφού το χρησιμοποιεί, θα ταυτιστεί με τον ήρωά του. Αν αυτός ο ήρωας καταφέρνει να του περνάει θετικά μηνύματα για τη ζωή, τότε τι πειράζει αν δεν λέει καλές λέξεις. Νομίζω ότι όλοι μας έχουμε περάσει μια περίοδο της ζωής μας που λέμε «κακές λέξεις» άλλοι από μέσα μας, άλλοι στον πληθυντικό ευγενείας και άλλοι εξωτερικεύοντας συναισθήματα….

Εμένα προσωπικά δεν με ενοχλούν οι κακές λέξεις με ενοχλούν τα κείμενα με «κακά μηνύματα» προς τα παιδιά μας.

Παπανικολάου Κυβέλη-Δασκάλα

----------------------------------------------------------------------------------

Ο/Η Μανος Κοντολεων είπε...

Η λογοτεχνία δεν είναι δημοσιογραφία.
Ο γραπτός λόγος δεν είναι προφορικός.
Οι ήρωες πρέπει να είναι αληθινοί. Αν τυχαίνει κάποιος από αυτούς να έχει μια κάπως "βρώμικη" λεκτικά παρουσία, έτσι πρέπει να παρουσιαστεί από τον / την συγγραφέα του.
Σημασία για μένα έχει το κείμενο να μην είναι χυδαίο.
Και θα συμφωνήσω απόλυτα με τον Βαγγέλη Ηλιόπουλο πως αυτά τα ζητήματα έχουν εδώ και πολύ καιρό, λυθεί.
Η λογοτεχνία -αν είναι λογοτεχνία- έχει Ήθος, ακόμα κι όταν "βρίζει"

15 Απρίλιος 2009 4:21 πμ
Μάνος Κοντολέων-συγγραφέας
--------------------------------------------------------------------------------------
From: "TRIGONOPSAROULIS"
To: Voula Mastori
Sent: Monday, April 13, 2009 1:33 PM
Subject: "Ελευθεροστομία στο εφηβικό βιβλίο"



Nομίζω πως έχει σημασία αν οι ήρωες είναι χτισμένοι καλά από το συγγραφέα τους - αν είναι φυσικοί.
Τα θέματα αυτά έχουν λυθεί από χρόνια στη νεανική λογοτεχνία διεθνώς. Κατηγόρησε κανείς τον Μπέρτζες στο Junk για το ότι ο ήρωάς του που είναι ναρκομανής και για να επιβιώσει γίνεται βαποράκι και κατοικεί σε κοινόβια μιλά "'άσχημα"; Στην καταπληκτική μετάφραση της Κώστιας Κοντολέων ο λόγος του ήρωα είναι τόσο σπαρακτικός και συγκλονιστικός αλλά και τόσο φυσικός, που κανείς δε στέκεται στις "κακές" λέξεις!
Αυτό που πρέπει να συζητιέται λοιπόν είναι το πόσο φυσικοί είναι σε κάθε βιβλίο οι ήρωες κι αν το προφίλ τους ταιριάζει με τη γλώσσα που τους βάζει ο συγγραφέας να μιλούν! Αυτό όμως είναι δουλειά των κριτικών!

Βαγγέλης Ηλιόπουλος-συγγραφέας/εκπαιδευτικός

-----------------------------------------------------------------------------------------
Ο/Η Χριστιάννα Λούπα είπε...

Γεια σας κι από μένα,
Έχοντας κι εγώ κόρη δώδεκα χρονών, στο ξεκίνημα της εφηβείας δηλαδή, έχει τύχει πολλές φορές να ακούσω συμμαθητές της να μιλούν όχι και τόσο... ευγενικά μεταξύ τους. Πρέπει να ομολογήσω ότι δεν μου είναι καθόλου ευχάριστο να ακούω το γνωστο υβρεολόγιο από κανέναν, πόσο μάλλον από δωδεκάχρονα, που συνήθως προσπαθούν μ' αυτόν τον τρόπο να τραβήξουν την προσοχή ξεχωρίζοντας.
Πιστεύω πως υπάρχουν άλλοι τρόποι για να πλησιάσει ένας συγγραφέας τους εφήβους και όχι εκχυδαΐζοντας ο ίδιος το λεξιλόγιό του.
Ο πιο σίγουρος τρόπος κατά τη γνώμη μου είναι να προσπαθήσει να μπει στον κόσμο τους κατανοώντας τα συναισθήματα, τους φόβους, τις ανασφάλειες και τις ανησυχίες τους μέσω των ηρώων του βιβλίου του, που πιθανον βιώνουν παρόμοιες καταστάσεις.
Είμαι σίγουρη κυρία Μάστορη, ότι εσείς σαν γνωστή και καταξιωμένη εργάτρια του λόγου που απευθύνεται στα παιδιά, μπορείτε να καταφέρετε αυτή την προσέγγιση χωρίς την ελευθεροστομία.
Παρ΄όλα αυτά θα αναζητήσω το "Ψίθυροι αγοριών" και θα επανέλθω.
Με εκτίμηση,
Χριστιάννα Λούπα
Δικηγόρος - Συγγραφέας - Αρθρογράφος

7 Απρίλιος 2009 2:25 μμ

-----------------------------------------------------------------------------------------
From: katerina Mouriki
To: Voula Mastori
Sent: Sunday, April 05, 2009 9:15 PM
Subject: Ελευθεροστομία στο εφηβικό βιβλίο

*Η γλώσσα είναι φορέας πολιτιστικών, πολιτισμικών και κοινωνικών στοιχείων κάθε εποχής.
*Ο έφηβος υιοθετεί έναν λεκτικό κώδικα ανατρεπτικό σαν μία πρόσθετη έκφραση αντίθεσης και διαφωνίας με τον λεκτικό –και όχι μόνο- καθωσπρεπισμό των ενηλίκων.
*Κατά τη διαδικασία της ανάγνωσης ψάχνει να βρει αναγνωρίσιμους από τον ίδιο χαρακτήρες. Όχι μόνο στον τρόπο που ντύνονται ή στην κοινωνική τους συμπεριφορά αλλά στις ιδέες τους και στον τρόπο που τις εκφράζουν.
*Αν η γλώσσα των εφήβων ηρώων ενός βιβλίου είναι οικεία στον έφηβο, η ταύτιση του αναγνώστη με τον ήρωα είναι σχεδόν βέβαιη.
*Η υψηλές ιδέες μπορούν να διατυπωθούν σε όλες τις γλώσσες αλλά μπορούν να γίνουν κατανοητές μόνο στη γλώσσα του αναγνώστη.
*Η χρησιμοποίηση ή ο δανεισμός λεκτικού υλικού δεν συνεπάγεται υποχρεωτικά τον εκχυδαϊσμό της γλώσσας ή την απαξίωση υψηλών νοημάτων.
*Η συγγραφική τέχνη δοκιμάζεται και αναδεικνύεται μέσα από την πολυμορφία και πολυδυναμικότητα της γλώσσας μας και όχι με την μονοδρομική χρήση μιας αποστειρωμένης διαλέκτου.
Κατερίνα Μουρίκη-συγγραφέας

---------------------------------------------------------------------------
From: Eλένη Δικαίου
To: Voula Mastori
Sent: Saturday, April 04, 2009 7:53 PM
Subject: Ελευθεροστομία στο εφηβικό βιβλίο

Ως συγγραφέας που απευθύνεται σε νεαρούς αναγνώστες, θέλω να ξέρουν πως είμαι μέσα στην σημερινή πραγματικότητα , πως ακούω και καταγράφω όλα όσα τους αφορούν και φυσικά τον τρόπο με τον οποίο μιλούν οι περισσότεροι έφηβοι (όχι όλοι !) μεταξύ τους .
Γι αυτό τον λόγο ,αν και δεν συμφωνώ με την ελευθεροστομία , ακόμη και για λόγους αισθητικής, την χρησιμοποιώ μόνο σε κάποιους διαλόγους
και μόνο όταν κρίνω πως είναι εντελώς απαραίτητο .
Ελένη Δικαίου-συγγραφέας
-------------------------------------------------------------------------------------
From: maride
To: Voula Mastori
Sent: Saturday, April 04, 2009 4:29 PM
Subject: Ελευθεροστομία στο εφηβικό βιβλίο

καλημέρα κυρία Μάστορη
δεν τα καταφέρνω με το μπλογκ, οπότε αν θέλετε μπορείτε να αναρτήσετε εσείς το σχόλιό μου.
Σχόλιο:
Δεν μ' ενοχλεί το βωμολοχικό ιδίωμα των νέων, αλλά δεν νομίζω ότι είναι κάτι επαναστατικό να το χρησιμοποιούμε στα νεανικά μυθιστορήματα. Όλα εξαρτώνται από το τι εξυπηρετεί αυτός ο τρόπος γραφής. Αναρωτιέμαι αν μιλώντας αυτή τη γλώσσα θα τους κεντρίσουμε το ενδιαφέρον για το βιβλίο.
Μαρίζα Ντεκάστρο-κριτικός/συγγραφέας